1 ba.tu cak 1 n benda keras dan padat yg berasal dr bumi atau planet lain, tetapi bukan logam ; cak 2 n akik (untuk mata cincin dsb) ; cak 3 n intan buatan (untuk melicinkan poros-poros pd arloji): ia membeli jam tangan yg tujuh belas ~ ; cak 4 n baja kecil sbg pencetus api (pd geretan dsb): geretan ini telah habis ~nya ; cak 5 n baterai (pd lampu senter dsb): lampu senter dua ~; cak 6 n buah (dl permainan catur dsb): kami tidak dapat bermain catur krn beberapa ~ catur hilang; cak 7 n kata bantu bilangan bagi gigi: gigi dua ~; cak 8 n tonggak (pal, mil): jauh dr sini ke kota itu dua ~; ki 9 n keras spt batu: berhati ~; -- hitam tak bersanding, pb ki 1 tampaknya lemah lembut, tetapi keras hatinya (sukar mengalahkannya, melawannya, dsb) ; lempar -- sembunyi tangan, pb ki 1 melakukan sesuatu (kegiatan dsb), tetapi kemudian berdiam diri seolah-olah tiada tahu-menahu ; mengungkit -- di bencah, pb ki 1 melaku kan pekerjaan yg sukar ; patah -- hatinya, pb ki 1 lebih suka berbuat baik kpd orang lain dp kpd keluarga sendiri ; -- air ki 1 batu dr sungai ; -- ajuk ki 1 batu (timah dsb) pd tali kail untuk pemberat ; -- akik ki 1 batu yg dipakai sbg mata cincin; akik ; -- alam ki 1 batu yg terdapat di alam (bukan buatan tangan manusia) yg dipakai sbg bahan bangunan (hanya memerlukan sedikit saja pengolahan) ; -- ambar ki 1 getah damar yg membatu yg di dalamnya kerap kali mengandung serangga atau jasad lainnya, biasanya terdapat di muara sungai (dapat dibuat sbg pipa rokok dsb) ; -- amril ki 1 batu penggosok; batu untuk menajamkan atau melicinkan ; -- anggur ki 1 asaman yg diambil dr buah-buahan ; -- anting ki 1 batu (timah dsb) yg tergantung pd tali (untuk pemberat); anting ; -- anting ki 1 orang yg menggelantung pd sisi perahu supaya perahu tidak terbalik ; -- api ki 1 batu untuk membuat api; batu geretan; rijang ; -- api ki 1 baja pencetus api (pd geretan) ; -- api ki 1 penghasut ; -- apung ki 1 batu (dr gunung berapi) yg tidak tenggelam di dl air; batu timbul ; -- arang ki 1 arang yg diambil dr dl tanah yg berasal dr kayu-kayuan yg telah menjadi batu; batu bara ; -- asahan ki 1 batu untuk mengasah (spt untuk mengasah pisau atau benda tajam yg lain) ; -- badar ki 1 batu hablur untuk permata cincin ; -- bata ki 1 bahan bangunan yg dibuat dr adonan tanah liat, dicetak persegi panjang kemudian dibakar supaya keras ; -- baur ki 1 batu untuk mencampur dl pembuatan beton ; -- belanda ki 1 intan buatan (ti-ruan) ; -- berani ki 1 batu yg mengandung kekuatan listrik (daya penarik); batu semberani ; -- bersurat ki 1 batu bertulis ; -- ber-tulis ki 1 batu yg berisi tulisan kuno; prasasti ; -- besi ki 1 batu hitam yg keras; granit ; -- bintang ki 1 batu yg berasal dr meteor ; -- bintang ki 1 batu yg mengandung hablur (kristal) ; -- canai ki 1 batu asah; gerinda ; -- cermin ki 1 mika ; -- dacin ki 1 timah atau logam dng ukuran tertentu pd dacin untuk menimbang berat barang; batu timbang ; -- damar ki 1 batu yg terdapat di pantai, dapat dibuat pipa ; -- delima ki 1 permata yg warnanya merah muda spt warna buah delima merah ; -- duga ki 1 batu (timah) bertali untuk mengukur dalamnya laut (sungai dsb) ; -- empedu ki 1 b atu endapan dl kandung empedu atau saluran empedu ; -- endapan ki 1 batuan sedimen, batuan yg terjadi dr bahan lepas atau fragmen (bongkah, pasir, lem-pung) yg mengalami proses ; -- firus ki 1 batu permata yg warnanya kebiru-biruan; pirus ; -- gamping ki Geo 1 batu endapan yg bagian terbesar terdiri atas kalsium karbonat ; -- gantung ki 1 batu yg berbentuk bumbung-bumbung bergantungan yg disebabkan oleh air yg menetes (terdapat di gua-gua); stalaktit ; -- gelas ki 1 obsidi-an ; -- geliga ki 1 guliga ; -- gelondongan ki 1 batu utuh, tidak dipecah-pecah ; -- geretan ki 1 baja kecil pencetus api pd geretan; batu api ; -- giling ki 1 batu untuk menggiling atau melumatkan rempah-rempah (cabai, lada, dsb) ; -- ginjal ki Dok 1 batu yg terjadi krn pengendapan senyawa garam oksalat, urat, fosfat dl piala ginjal ; -- giok ki Geo 1 batu alam berwarna hijau yg berupa silikat kalsium dan magnesium atau berupa silikat sodium dan alumini-um ; -- gips ki 1 batu tahu ; -- hampar ki 1 batu besar yg papar dan rata ; -- hidup ki 1 batu yg dianggap mengandung kekuatan gaib ; -- jala ki 1 timah pemberat jala ; -- kail ki 1 timah pemberat kail ; -- kali ki 1 batu dr sungai; batu air ; -- kapur ki 1 batu karang yg terutama mengan-dung kalsium karbonat dan bila dibakar menghasilkan kapur; ka-pur yg masih berupa batu ; -- karang ki 1 batu yg berasal dr karang di laut ; -- kawi ki 1 arang batu yg masih muda (warnanya kehitam-hitaman) ; -- kawin ki 1 biaya yg dibayarkan kpd pejabat resmi yg menikahkan dan meresmikan perkawinan mempelai ; -- kecubung ki 1 permata (akik) yg warnanya ungu atau biru ; -- kepala ki 1 batok kepala ; -- kilir ki 1 batu yg dipakai sbg pengasah (untuk menajam-kan) pisau dsb ; -- kisaran ki 1 gerinda ; -- kolar ki 1 batu koral ; -- koral ki 1 batu dr karang laut ; -- kubur ki 1 batu yg dipasang di kubur; nisan ; -- kulansing ki 1 batu besi ; -- lada ki 1 kerikil yg halus ; -- ladung ki 1 timah untuk memberati kail, jala, batu duga, dsb supaya tenggelam di dl air ; -- lengan ki 1 urat daging yg keras di pangkal lengan ; -- loncatan ki 1 batu tumpuan melompat (melon-cat) ; -- loncatan ki 1 sarana (jalan, usaha) untuk maju atau untuk memper-oleh kedudukan (pekerjaan) yg lebih baik ; -- loncatan ki 1 pangkalan untuk menyerang musuh ; -- marmar ki 1 batu pualam ; -- merah ki 1 batu bata ; -- nisan ki 1 batu tanda pd kubur ; -- padas ki 1 lapisan tanah yg keras menyerupai karang ; -- pelinggam ki 1 batu marmar ; -- penarung ki 1 sesuatu yg menjadi alangan ; -- pengalang ki 1 batu penarung ; -- perum ki 1 batu penduga untuk mengetahui dalamnya laut dsb ; -- petir ki 1 batu yg menyerupai mata kapak ; -- pualam ki 1 batu gamping yg keras dan mengkilap, ada yg berwarna putih, merah, hijau, dan hitam; pualam ; -- sauh ki 1 batu pemberat sauh ; -- sempadan ki 1 batu penunjuk batas dua bidang tanah ; -- sendi ki 1 batu alas (tiang rumah) ; -- sendi ki 1 dasar; alas; asas ; -- serawak ki 1 logam yg putih spt perak, tetapi mudah pecah ; -- susu ki 1 endapan protein, lemak, dan mineral yg berasal dr air susu ; -- tahu ki 1 batu yg berasal dr endapan air laut (dipergunakan sbg bahan untuk membuat barang kesenian dan industri) ; -- tapakan ki 1 batu tumpuan di kaki tangga ; -- tapakan ki 1 dasar ; -- telereng ki 1 batu yg mengandung logam (emas, dsb) ; -- telinga ki 1 batu berbentuk oval dan merupakan endapan bahan kapur yg sejalan dng pertumbuhan-nya, sering digunakan untuk menentukan umur ikan yg tidak ber-sisik ; -- tetes ki 1 batu gantung ; -- timbang ki 1 batu dacing ; -- tim-bul ki 1 batu apung ; -- topas ki 1 permata yg berwarna kuning; topas ; -- tulis ki 1 batu tipis untuk tempat menulis ; -- tulis ki 1 batuan berkris-tal halus sbg bahan pembuat atap rumah ; -- tulis ki 1 batu bertulis; batu bersurat ; -- tungku ki 1 batu dsb yg dipasang untuk perapian (dapur) atau tempat tumpuan periuk dsb waktu memasak; dapur (perapian) terbuat dr baja dsb untuk menjerangkan atau memasak sesuatu ; -- ubin ki 1 batu untuk lantai; tegel ; -- uji(an) ki 1 batu untuk menguji emas ; -- uji(an) ki 1 percobaan ; -- urat ki 1 batu tidak berharga yg terjadi dr mineral berharga dan urat bijih
ber.ba.tu v ki 1 mengandung batu; ada batunya
ber.ba.tu-ba.tu num ki 1 penuh batu; banyak batunya: jalan menuju ke sana berbatu-batu ; ki 2 num banyak batu jaraknya: ia terpaksa berjalan berbatu-batu sebelum sampai di desanya
mem.ba.tu v ki 1 menyerupai batu; menjadi keras spt batu; menjadi batu ; ki 2 v diam saja; membisu ; -- runtuh ki 1 riuh rendah (spt sorak yg ramai) ; -- roboh ki 1 membatu runtuh
mem.ba.tu.i v ki 1 membubuhi batu (di jalan, di kuburan, dsb)
ba.tu.an n ki Geo 1 mineral atau paduan mineral yg membentuk bagian utama kerak bumi ; -- asam ki Geo 1 batuan beku yg mengandung kadar silika yg tinggi ; -- basa ki Geo 1 batuan beku yg mengandung mineral berkadar silika rendah dan kaya akan logam basa ; -- beku ki Geo 1 batuan yg terjadi krn pembekuan magma; ; -- ekstrusif ki Geo 1 batuan leleran ; -- endapan ki Geo 1 akumulasi endapan yg mengeras yg terjadi di dasar laut, danau, sungai, atau rawa ; -- gunung berapi ki Geo 1 batuan yg dibentuk oleh proses-proses yg terjadi dl bumi, dicirikan oleh strukturnya yg masif ; -- induk ki Geo 1 batuan tempat asal terbentuknya minyak dan gas bumi ; -- kedap ki 1 batuan yg tidak berpori dan tidak memungkin-kan air meresap ke dalam (msl batuan granit) ; -- lapis ki 1 batuan yg terdiri atas beberapa lapisan batuan ; -- lapuk ki 1 batuan yg telah mengalami proses pelapukan ; -- leleran ki Geo 1 batuan yg terbentuk dr lava yg telah membeku di atas permukaan tanah; batuan ekstrusif ; -- majir ki Geo 1 batuan tanpa nilai ekonomis yg terdapat bersama-sama dng cebakan bijih ; -- malihan ki Geo 1 batuan yg berasal dr batuan lain dan telah berubah dr perwujudan susunannya yg semula ; -- organik ki Geo 1 batuan yg terbentuk dr sisa-sisa organisme (msl batu bara) ; -- paras ki 1 batu atau lapisan tanah keras yg berupa pasir padat ; -- sediaan ki Geo 1 batuan bawah yg berpori dan permeabel yg menyimpan minyak dan/atau gas ; -- sedimen ki 1 batuan endapan
pem.ba.tu.an n ki 1 proses, perbuatan, cara membatu atau membatui
ba.tu n ki 1 arang yg diambil dr dl tanah berasal dr tumbuhan darat, tumbuhan air, dsb yg telah menjadi batu ; -- muda ki 1 batu bara yg kandungan airnya tinggi, tetapi kandungan karbonnya rendah; lignit ; -- putih ki 1 sumber tenaga pembangkit tenaga listrik dr air terjun yg sangat berguna bagi perkembangan industri ; -- tua ki 1 batu bara yg mempunyai nilai kalor sangat tinggi
pem.ba.tu.ba.ra.an n ki 1 proses pengubahan lapisan pembentukan batu bara menjadi bermacam-macam jenis atau kelas batu bara sbg akibat panas dan/atau tekanan